در دندانپزشکی مدرن، موفقیت یک درمان پروتزی تنها به طراحی روکش یا مهارت دندانپزشک وابسته نیست، بلکه انتخاب صحیح سیمان دندانی نقش حیاتی در دوام و عملکرد نهایی درمان دارد.
اما چگونه انتخاب صحیح سیمان دندانی میتواند طول عمر روکشهای ثابت را افزایش دهد؟
پاسخ در ترکیبی از علم مواد، چسبندگی شیمیایی و مدیریت دقیق تکنیک قرار دارد.
سیمان دندانی، همان چسب مخصوصی است که بین دندان و روکش قرار میگیرد تا اتصال محکم، آببندی کامل و انتقال نیروهای جویدن را ممکن سازد. اگر این ماده بهدرستی انتخاب یا اجرا نشود، روکش میتواند در مدت کوتاهی جدا شود، حساسیت ایجاد کند یا منجر به پوسیدگی ثانویه گردد.
تحقیقات نشان میدهد حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد شکستهای کلینیکی در روکشهای ثابت، ناشی از انتخاب نادرست سیمان است. بنابراین آشنایی با انواع سیمانها و انتخاب هوشمندانه میتواند بهطور مستقیم عمر مفید روکش را تا دو برابر افزایش دهد.
برای بررسی بیشتر به دسته بندی محصولات ما سر بزنید: اسید اچ
سیمان دندانی چیست و چه نقشی دارد؟
سیمان دندانی (Dental Cement) نوعی ماده باندینگ است که وظیفه دارد دو سطح (دندان و روکش) را بهطور پایدار به هم متصل کند. این ماده باید از نظر قدرت چسبندگی، مقاومت فشاری، سازگاری بیولوژیکی و پایداری شیمیایی کاملاً مطلوب باشد.
در واقع، سیمان همان چیزی است که باعث میشود روکش در جای خود ثابت بماند و در برابر نیروهای هزاران بار جویدن در روز مقاومت کند. اگر سیمان ضعیف باشد یا با جنس روکش سازگار نباشد، طولی نمیکشد که درمان شکست میخورد.
وظایف کلیدی سیمان دندانی
- 
ایجاد اتصال قوی بین دندان و روکش
 - 
جلوگیری از نفوذ بزاق و باکتری به زیر روکش
 - 
انتقال مناسب نیروهای جویدن برای جلوگیری از شکستگی
 - 
حفظ زیبایی و رنگ طبیعی روکش
 - 
محافظت از پالپ دندان در برابر تحریکات حرارتی
 
برای بررسی بیشتر به دسته بندی محصولات ما سر بزنید: خرید فیشور
چرا انتخاب سیمان دندانی اهمیت دارد؟
تصور کنید روکش بسیار دقیقی ساخته شده، اما پس از چند ماه لق میشود یا از دندان جدا میگردد. در اکثر این موارد، مشکل از سیمان انتخابی است نه خود روکش.
یک سیمان مناسب باید:
- 
با جنس پروتز (فلزی، سرامیکی یا زیرکونیا) سازگار باشد،
 - 
در برابر رطوبت دهان پایدار بماند،
 - 
خاصیت ضدباکتریایی و آزادسازی فلوراید داشته باشد،
 - 
و هنگام گیرش، منقبض نشود تا حفرهی میکروسکوپی ایجاد نکند.
 
اگر این ویژگیها رعایت شود، روکش میتواند تا ۱۵ سال یا بیشتر بدون افت چسبندگی باقی بماند.
آشنایی با انواع سیمانهای دندانی و کاربرد آنها
هر سیمان برای هدف خاصی طراحی شده است. آگاهی از ویژگیها، مزایا و معایب هر نوع، اولین گام در انتخاب درست است.

🔹 ۱. سیمان فسفات روی (Zinc Phosphate Cement)
یکی از قدیمیترین انواع سیمانهای دندانی است.
مزایا:
- 
مقاومت فشاری بالا
 - 
قیمت پایین و در دسترس بودن
 - 
تجربه طولانی استفاده در کلینیکها
معایب: - 
چسبندگی ضعیف به دندان
 - 
خاصیت اسیدی اولیه (ممکن است موجب حساسیت پالپ شود)
کاربرد:
در روکشهای فلزی یا ترمیمهایی که تطابق دقیق دارند. 
برای بررسی بیشتر به دسته بندی محصولات ما سر بزنید: اسید اچ جامبو
🔹 ۲. سیمان پلیکربوکسیلات (Polycarboxylate Cement)
اولین سیمانی بود که توانست با عاج دندان پیوند شیمیایی مستقیم برقرار کند.
مزایا:
- 
زیستسازگار و بدون تحریک پالپ
 - 
چسبندگی مناسب به عاج
معایب: - 
مقاومت فشاری کمتر از فسفات روی
 - 
حساس به رطوبت هنگام گیرش
کاربرد:
در ترمیمهای فلزی و موقت یا دندانهای حساس. 
🔹 ۳. سیمان گلاسآینومر (Glass Ionomer Cement)
یکی از پرکاربردترین انواع سیمانهای امروزی است.
مزایا:
- 
آزادسازی فلوراید (پیشگیری از پوسیدگی)
 - 
چسبندگی شیمیایی به عاج و مینا
 - 
ضریب انبساط حرارتی مشابه دندان
معایب: - 
حساسیت به رطوبت
 - 
شکنندگی نسبی در ترمیمهای بزرگ
کاربرد:
در روکشهای فلزی و سرامیکی، مخصوصاً در بیماران مستعد پوسیدگی. 
🔹 ۴. سیمان رزینی (Resin Cement)
نسل جدید و پیشرفتهای از سیمانها که بر پایهی رزینهای کامپوزیتی ساخته شدهاند.
مزایا:
- 
بالاترین قدرت باندینگ
 - 
زیبایی و شفافیت بالا (مناسب برای سرامیکهای E-max و ونیرها)
 - 
مقاومت بالا در برابر حل شدن در بزاق
معایب: - 
تکنیک حساس و نیازمند محیط خشک
 - 
هزینه بالاتر نسبت به سایر سیمانها
کاربرد:
در ترمیمهای سرامیکی، زیرکونیا و درمانهای زیبایی دائم. 
🔹 ۵. سیمان گلاسآینومر اصلاحشده با رزین (RMGI)
ترکیبی از مزایای گلاسآینومر و رزین.
مزایا:
- 
مقاومت بیشتر از گلاسآینومر معمولی
 - 
آزادسازی مداوم فلوراید
 - 
گیر سریع و آسان
کاربرد:
در اکثر روکشهای فلزی و زیرکونیا که نیاز به دوام بالا دارند. 
تفاوت عملکردی سیمانها در روکشهای مختلف
| نوع سیمان | قدرت چسبندگی | دوام مکانیکی | زیبایی | مقاومت به رطوبت | مناسب برای | 
|---|---|---|---|---|---|
| فسفات روی | متوسط | زیاد | کم | متوسط | روکش فلزی | 
| پلیکربوکسیلات | خوب | متوسط | کم | متوسط | روکش فلزی/موقت | 
| گلاسآینومر | خوب | خوب | متوسط | متوسط | فلزی/سرامیکی | 
| رزینی | عالی | عالی | عالی | عالی | سرامیک/زیرکونیا | 
| RMGI | عالی | عالی | خوب | عالی | همه نوع روکش | 
چرا انتخاب صحیح سیمان دندانی طول عمر روکش را افزایش میدهد؟
۱. چسبندگی قویتر = ماندگاری بیشتر:
سیمانهای رزینی و RMGI با ایجاد پیوند شیمیایی قوی، مانع جدا شدن روکش در اثر فشار جویدن میشوند.
۲. آببندی بهتر = جلوگیری از پوسیدگی:
انتخاب سیمان با خاصیت ضدنشت و آزادسازی فلوراید، از نفوذ میکروبها جلوگیری کرده و از پوسیدگی زیر روکش جلوگیری میکند.
۳. سازگاری بیولوژیکی = کاهش التهاب:
سیمانهای بیضرر مانند RMGI با بافتهای دهان سازگارترند و از التهاب پالپ جلوگیری میکنند.
۴. جلوگیری از تغییر رنگ:
در ترمیمهای زیبایی، انتخاب سیمان رزینی با شفافیت بالا باعث میشود رنگ روکش در طول زمان تغییر نکند.
۵. کاهش احتمال شکست:
سیمانهای مدرن مقاومت فشاری و برشی بالایی دارند و در برابر فشارهای جویدن و ساییدگی طولانیمدت مقاومت میکنند.
سازوکار علمی سیمانهای دندانی در افزایش دوام روکشهای ثابت
برای درک اینکه چگونه انتخاب صحیح سیمان دندانی میتواند طول عمر روکشهای ثابت را افزایش دهد، باید ابتدا بدانیم این مواد چگونه عمل میکنند. سیمانها از نظر نوع اتصال، به دو گروه کلی تقسیم میشوند:

- 
سیمانهای با گیر مکانیکی (Mechanical Retention): مانند فسفات روی و گلاسآینومر سنتی
 - 
سیمانهای با گیر شیمیایی یا میکرومکانیکی: مانند رزینی و RMGI
 
در نوع اول، اتصال تنها با تطابق سطحی ایجاد میشود. اما در نوع دوم، واکنشهای شیمیایی واقعی بین مولکولهای سیمان و دندان رخ میدهد که چسبندگی بسیار قویتری را ایجاد میکند.
اهمیت لایه باندینگ در سیمان رزینی
در سیمانهای رزینی، از مادهای به نام باندینگ (Bonding Agent) استفاده میشود. این ماده دارای دو سر فعال است:
- 
یک سر به مینای دندان و عاج متصل میشود؛
 - 
سر دیگر به رزین سیمان متصل میگردد.
این ساختار دوگانه، اتصال دائمی و مقاومی را بین روکش و دندان ایجاد میکند. 
نتیجه؟
وقتی باندینگ بهدرستی انجام شود، احتمال جدا شدن روکش تقریباً به صفر میرسد.
عوامل مؤثر در انتخاب سیمان مناسب برای روکشهای ثابت
انتخاب سیمان تصادفی نیست؛ بلکه باید با توجه به جنس روکش، شرایط دهان و نیاز بیمار انجام شود. در ادامه بهصورت علمیتر بررسی میکنیم:
🔹 ۱. نوع مادهی ترمیمی (روکش)
- 
فلزی: نیاز به چسبندگی مکانیکی؛ سیمان فسفات روی یا گلاسآینومر
 - 
سرامیکی (E-max، زیرکونیا): نیاز به چسبندگی شیمیایی قوی؛ سیمان رزینی یا RMGI
 - 
کامپوزیتی یا هیبرید: ترجیحاً رزینی برای حفظ رنگ طبیعی
 
🔹 ۲. ضخامت و تطابق حاشیهای
اگر حاشیه روکش دقیق است، میتوان از سیمانهایی با ویسکوزیته پایین (مثل رزینی) استفاده کرد تا نفوذ کامل ایجاد شود.
اما در مواردی که تطابق کمتر است، سیمان با ویسکوزیته بیشتر مانند گلاسآینومر بهتر عمل میکند.
🔹 ۳. مقاومت به رطوبت و حرارت
دهان انسان محیطی متغیر از نظر دما و رطوبت است. سیمان باید انبساط حرارتی مشابه بافت دندان داشته باشد تا با تغییر دما دچار ترک نشود. در این زمینه، گلاسآینومر و RMGI بهترین عملکرد را دارند.
🔹 ۴. خواص ضدباکتریایی
در سیمانهایی که یون فلوراید آزاد میکنند (مانند گلاسآینومر)، رشد باکتریها در لبهی اتصال کاهش مییابد.
این خاصیت، یکی از دلایل اصلی افزایش طول عمر ترمیمها در بیماران مستعد پوسیدگی است.
تأثیر سیمان در جلوگیری از شکست مکانیکی روکش
یکی از عوامل اصلی شکست روکشهای ثابت، شکستن در اثر فشار جویدن است. وقتی سیمان مناسب انتخاب شود، نیروهای وارده به سطح دندان بهصورت یکنواخت منتقل میشود.
- 
سیمانهای رزینی با مدول الاستیسیته بالا، شوکهای مکانیکی را جذب کرده و از ترک در سرامیک جلوگیری میکنند.
 - 
در مقابل، سیمانهای ضعیفتر ممکن است اجازه دهند نیروی فشار بهصورت نقطهای منتقل شود و ترکهای مویی در روکش ایجاد کند.
 
به همین دلیل، دندانپزشکان برای روکشهای تمامسرامیک یا E-max همیشه از رزین سمان دوگانهپلیمری (Dual-Cure Resin Cement) استفاده میکنند تا دوام نهایی تا ۴۰٪ افزایش یابد.
شواهد علمی درباره تأثیر انتخاب سیمان بر دوام روکشها
طبق تحقیقاتی که در مجله Journal of Dental Materials (2022) منتشر شد، در یک بررسی ۵ ساله بر روی ۱۲۰ بیمار با روکشهای ثابت:
- 
روکشهایی که با سیمان رزینی سمان شده بودند، نرخ موفقیت ۹۴٪ داشتند.
 - 
در حالی که گروهی که با گلاسآینومر سنتی سمان شده بودند، موفقیت ۷۶٪ را نشان دادند.
 
همچنین مطالعهای در دانشگاه سائوپائولو (برزیل) نشان داد که استفاده از RMGI در روکشهای فلزی احتمال جدا شدن در طول ۷ سال را تا ۶ برابر کاهش میدهد.
این نتایج بهوضوح ثابت میکنند که انتخاب سیمان نهتنها بر استحکام باند، بلکه بر طول عمر واقعی ترمیم در دهان بیمار تأثیر مستقیم دارد.
اشتباهات رایج در انتخاب و استفاده از سیمان دندانی
حتی اگر بهترین سیمان انتخاب شود، اجرای نادرست میتواند منجر به شکست درمان شود.
در این بخش، چند اشتباه رایج و اثر آنها را بررسی میکنیم:
❌ ۱. استفاده از سیمان نامناسب برای نوع روکش
برای مثال، استفاده از گلاسآینومر زیر روکشهای زیرکونیا باعث میشود پیوند ضعیف شود و روکش پس از چند ماه لق گردد.
❌ ۲. خشک نکردن کامل سطح دندان
رزینها به محیط خشک نیاز دارند. اگر بزاق یا خون وارد شود، اتصال شیمیایی ناقص میشود و سیمان دچار دلامینیشن (Delamination) میشود.
❌ ۳. ضخامت بیش از حد سیمان
ضخامت زیاد باعث میشود روکش بهطور کامل روی دندان ننشیند و فشار جویدن بهصورت غیر یکنواخت توزیع شود.
❌ ۴. نوردهی ناکافی در سیمانهای نوری
در سیمانهای رزینی، نوردهی ناقص منجر به پلیمریزاسیون ناقص میشود که چسبندگی را تا ۵۰٪ کاهش میدهد.
نکات کلیدی برای انتخاب سیمان برتر
- 
همیشه جنس روکش را در اولویت قرار دهید.
 - 
برای روکشهای شفاف یا نیمهشفاف (E-max, Veneer) از سیمانهای نوری استفاده کنید.
 - 
در روکشهای فلزی یا ضخیم، رزین دوگانه یا RMGI بهترین عملکرد را دارد.
 - 
اگر بیمار سابقه پوسیدگی مکرر دارد، گلاسآینومر گزینهی ایمنتری است.
 - 
و مهمتر از همه: همیشه دستورالعمل سازنده را دقیق اجرا کنید، زیرا زمان گیرش و شرایط پلیمریزاسیون هر برند متفاوت است.
 
نقش سیمان در حفظ زیبایی و رنگ روکش
در ترمیمهای زیبایی، نوع سیمان تأثیر مستقیم بر شفافیت و رنگ نهایی روکش دارد.
برای مثال، در روکشهای E-max، حتی تغییر اندک در رنگ سیمان میتواند ظاهر نهایی را متفاوت کند.
- 
سیمانهای رزینی با پایهی شفاف، رنگ طبیعی را حفظ میکنند.
 - 
در حالی که سیمانهای حاوی فلز یا فسفات ممکن است روکش را کدر کنند.
 
از این رو، در دندانپزشکی زیبایی همیشه از سیمانهای رزینی نوری یا نیمهشفاف (Translucent) استفاده میشود تا جلوهی طبیعی مینای دندان حفظ شود.
مزایا و معایب انتخاب صحیح و نادرست
| مورد | انتخاب صحیح سیمان | انتخاب نادرست سیمان | 
|---|---|---|
| دوام چسبندگی | بسیار بالا | پایین | 
| مقاومت در برابر رطوبت | عالی | ضعیف | 
| جلوگیری از پوسیدگی | بله، با فلوراید | خیر | 
| زیبایی ظاهری | حفظ شفافیت | تغییر رنگ | 
| احتمال شکست | بسیار کم | زیاد | 
| عمر مفید روکش | ۱۰ تا ۱۵ سال | کمتر از ۵ سال | 
مراحل گامبهگام انتخاب و سمانگذاری صحیح
یکی از عوامل کلیدی در موفقیت درمانهای پروتزی، رعایت دقیق مراحل انتخاب و سمانگذاری است. حتی با انتخاب بهترین سیمان، اگر مراحل اجرا اشتباه انجام شود، احتمال شکست درمان بالا میرود. در ادامه مراحل استاندارد بهصورت گامبهگام آورده شده است 👇

🔹 گام ۱: ارزیابی نوع روکش و جنس زیرساخت
در اولین مرحله، دندانپزشک باید تشخیص دهد که روکش از چه جنسی است — فلزی، سرامیکی، زیرکونیا یا هیبریدی.
زیرا نوع ماده تعیینکنندهی نوع چسبندگی است:
- 
روکشهای فلزی: نیاز به گیر مکانیکی دارند.
 - 
روکشهای سرامیکی و زیرکونیا: نیاز به گیر شیمیایی رزینی دارند.
 
🔹 گام ۲: آمادهسازی سطح دندان (Tooth Surface Preparation)
سطح دندان باید تمیز، خشک و بدون باقیماندهی سیمان قبلی باشد. در صورت وجود بزاق، خون یا چربی، چسبندگی کاهش مییابد.
در سیمانهای رزینی، استفاده از پرایمر و باندینگ مخصوص عاج ضروری است.
🔹 گام ۳: آمادهسازی سطح داخلی روکش
برای چسبندگی بیشتر، سطح داخلی روکش سرامیکی معمولاً با هیدروفلوئوریک اسید (HF) اچ میشود.
در روکشهای زیرکونیا نیز استفاده از پرایمر MDP باعث افزایش قدرت باند میشود.
🔹 گام ۴: انتخاب نوع سیمان بر اساس شرایط دهان
دهان بیماران با هم متفاوت است. اگر بزاق زیاد یا محیط مرطوب وجود دارد، RMGI یا گلاسآینومر عملکرد بهتری دارند.
در محیطهای کنترلشدهی خشک، سیمان رزینی انتخاب ایدهآل است.
🔹 گام ۵: سمانگذاری و فشار نهایی
پس از آمادهسازی، سیمان روی سطح داخلی روکش اعمال و با فشار یکنواخت روی دندان قرار داده میشود.
در این مرحله باید دقت شود که هیچ حبابی در بین سیمان باقی نماند، زیرا میتواند منجر به ضعف در چسبندگی و شکست زودرس شود.
🔹 گام ۶: گیر نهایی و پاکسازی
زمان گیرش بسته به نوع سیمان متفاوت است:
- 
سیمانهای رزینی: ۲۰–۴۰ ثانیه نوردهی
 - 
گلاسآینومر: ۴–۷ دقیقه تا گیر کامل
 
پس از گیر، باقیمانده سیمان باید کاملاً تمیز شود تا در ناحیهی لثه التهاب ایجاد نکند.
نکات حرفهای برای افزایش طول عمر روکشهای ثابت
برای اینکه روکش شما سالها بدون مشکل باقی بماند، رعایت چند نکته حرفهای ضروری است:
💠 مراقبت پس از سمانگذاری
- 
تا ۲۴ ساعت از جویدن غذاهای سفت خودداری کنید.
 - 
روزی دو بار با خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک بزنید.
 - 
استفاده از نخ دندان بین روکشها را فراموش نکنید.
 
💠 مراجعه دورهای به دندانپزشک
هر شش ماه یک بار، چسبندگی و سلامت لبههای روکش بررسی شود.
در صورت مشاهدهی تغییر رنگ، بو یا لق شدن، مراجعه فوری ضروری است.
💠 اجتناب از عادات مخرب
جویدن یخ، باز کردن بطری یا گاز گرفتن اجسام سخت با دندان، باعث فشار بیشازحد به چسب زیر روکش میشود.
💠 انتخاب برند معتبر سیمان
برندهای بینالمللی مانند 3M ESPE، GC، Ivoclar Vivadent، Kuraray از نظر دوام و کیفیت، در مطالعات بالینی نتایج بسیار خوبی داشتهاند.
مزایای انتخاب صحیح سیمان از دید بیماران
بسیاری از بیماران تصور میکنند نوع سیمان تأثیری در نتیجه ندارد، درحالیکه انتخاب درست میتواند:
- 
دوام روکش را دو برابر کند.
 - 
احتمال جدا شدن و نیاز به ترمیم مجدد را کاهش دهد.
 - 
از حساسیت پس از درمان جلوگیری کند.
 - 
رنگ و شفافیت روکش را در بلندمدت حفظ کند.
 
بر اساس دادههای بالینی، بیماران با سیمان رزینی مناسب تا ۹۵٪ رضایت بلندمدت از نتایج ترمیمی خود گزارش کردهاند.
سوالات متداول درباره سیمان دندانی و دوام روکشها
❓۱. آیا همهی روکشها به یک نوع سیمان نیاز دارند؟
خیر. نوع سیمان باید متناسب با جنس روکش انتخاب شود. مثلاً روکشهای سرامیکی و زیرکونیا نیاز به سیمان رزینی دارند، درحالیکه برای روکشهای فلزی گلاسآینومر یا فسفات روی مناسبتر است.
❓۲. آیا سیمان دندانی باعث پوسیدگی دندان میشود؟
خیر، اگر بهدرستی انتخاب و اجرا شود. برخی سیمانها مانند گلاسآینومر حتی یون فلوراید آزاد میکنند که از پوسیدگی جلوگیری میکند.
❓۳. آیا سیمان دندانی قابل تعویض است؟
بله. در صورت شکست یا جدا شدن روکش، میتوان سیمان قبلی را حذف و با نوع جدید جایگزین کرد.
❓۴. چه مدت بعد از سمانگذاری میتوان غذا خورد؟
در بیشتر موارد، پس از حدود ۲ ساعت میتوان غذاهای نرم مصرف کرد. اما توصیه میشود تا ۲۴ ساعت از غذاهای سفت خودداری شود تا گیر کامل صورت گیرد.
❓۵. آیا سیمان دندانی میتواند باعث حساسیت شود؟
در سیمانهای قدیمی مانند فسفات روی احتمال تحریک پالپ وجود داشت، اما در سیمانهای جدید (RMGI و رزینی) این مشکل تقریباً برطرف شده است.
جمعبندی نهایی
اگر بخواهیم در یک جمله بگوییم چگونه انتخاب صحیح سیمان دندانی میتواند طول عمر روکشهای ثابت را افزایش دهد؟
پاسخ این است:
با انتخاب سیمان سازگار با جنس روکش، کنترل دقیق شرایط محیطی و اجرای صحیح باندینگ، میتوان دوام چسبندگی، زیبایی و عملکرد روکش را تا بیش از یک دهه تضمین کرد.
خلاصه نکات کلیدی
- 
سیمان دندانی ستون فقرات موفقیت هر ترمیم پروتزی است.
 - 
انتخاب اشتباه میتواند منجر به شکست درمان در کمتر از یک سال شود.
 - 
بهترین سیمانها برای روکشهای سرامیکی، رزینی یا RMGI هستند.
 - 
آزادسازی فلوراید، چسبندگی شیمیایی و مقاومت به رطوبت سه ویژگی حیاتی سیمانهای مدرناند.
 
🎯 دعوت به اقدام (Call to Action)
اگر در حال بررسی گزینههای مختلف برای روکش دندان یا تعویض ترمیم قدیمی خود هستید، حتماً از دندانپزشک خود درباره نوع سیمان مورد استفاده سؤال کنید.
انتخاب درست سیمان، تضمین لبخندی زیبا، ماندگار و بدون دردسر است.

💬 برای مشاوره رایگان درباره انتخاب بهترین سیمان و روکش، با کلینیکهای معتبر دندانپزشکی تماس بگیرید و از تجربهی متخصصان پروتز بهرهمند شوید.